Makale Künyesi: Atasay, M. (2020). Görme engelli öğrenciler için matematik materyalleri tasarımı. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 4(2), 104-121. https://doi.org/10.34056/aujef.662203

Özet: Matematik konularının çoğu, görsel unsur içermese de görsel modellerle desteklenerek anlatılmaktadır. Örneğin, tam sayılar konusu sayı doğrusu modeli ile anlatılmaktadır. Görme engelli öğrencilerin bu modelleri kullanarak konuları öğrenmelerinde özellikle dokunma duyularından yararlanmaları gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, 7.sınıf seviyesinde ilk kez karşılaşılan tamsayılar, rasyonel sayılar ve koordinat sistemi konularını ele alan ve özellikle kaynaştırma sınıflarında görme engelli öğrencilerin de anlayarak kullanabileceği materyallerin tanıtılarak kullanışlılığını tartışmaktır. Bu amaçla çalışmanın yöntemi durum çalışması olarak belirlenmiştir. Bu çalışma kapsamında 7. sınıf matematik derslerinde kullanılmak üzere, yapımı ve kullanımı oldukça pratik beş farklı materyal tasarımı yapılmıştır. Bunlardan ilki tamsayılarda işlemler konusunun öğretiminde kullanılabilecek tam sayı pulları tasarımıdır. Ayrıca tamsayılar ve rasyonel sayılar konularının öğretiminde kullanılabilecek sayı doğrusu modeli ile rasyonel sayılar konusunda kullanılabilecek kesir takımı ve ondalık gösterim takımı da tasarlanmıştır. Son olarak, dik koordinat düzlemi tasarımı yapılmış ve grafik çizimi yapmalarına imkân verecek materyaller eklenmiştir. Tasarlanan bu materyallerin birer örnekleri yapılarak, 7. sınıfa devam eden ve belirtilen konuları yeni öğrenen doğuştan görme engelli bir öğrenci ile kullanışlılıkları test edilmiştir. Veriler gözlem ve görüşme yapılarak elde edilmiştir. İlk olarak öğrencinin dersler boyunca daha aktif olduğu gözlenmiştir. Derslerin sonunda öğrenci konuyu daha iyi anladığını ifade etmiş ve sorulan sorulara doğru cevap vermiştir.

Tam Sayı Pulları

Tam sayılar konusu ilk kez 6. ve 7. sınıf seviyelerinde görülen ve negatif sayıların ilk kez yer aldığı bir konudur. Negatif sayıların önünde yer alan eksi işareti ile çıkarma işleminde kullanılan eksi işaretinin farkının anlaşılması birçok öğrenci için zorluk yaratmaktadır (Erdem vd., 2015). Bu zorluğun aşılması için de artı ve eksi işaretleri içeren sayma pullarının kullanılması önerilmektedir (Bozkurt ve Polat, 2011; Van de Walle vd., 2013). Literatürde yer alan sayma pulları artı ve eksi işaretlerin farklı renklerle belirtildiği yuvarlak şekiller ile gösterilmektir. Ders kitaplarında yer alan veya materyal olarak satılan sayma pulları sadece renkleri farklı olarak belirtilmekte ve tek tip kare veya daire şeklinde olmaktadır. Aksoy vd. (2010) tasarladığı sayma pulu ise +1 ve -1’in bir araya gelmesiyle sıfırın elde edildiğini göstermek amacıyla tasarlanmıştır. Tam sayılarda işlemler konusunun öğretilmesinde önemli bir materyal olan sayma pulları bu haliyle görme engelli öğrencilerin konuyu anlamalarına uygun değildir.

Tasarlanan materyal ise birleştiklerinde tam bir yuvarlak olan girintili ve çıkıntılı iki parçadan oluşmaktadır. Girintili parça eksi işaretini, çıkıntılı parça ise artı işaretini belirtmektedir. Sert mukavvadan kesilen parçaların üzerine kabartmalı olarak artı ve eksi işaretleri ip ile belirtilmiştir. Böylece görme engelli bir öğrenci eline aldığı pulun artı mı eksi mi olduğunu ya girinti-çıkıntıdan ya da üzerindeki kabartma şeklinden anlayabilecektir. Bu sayma pulları artı ve eksinin birleşmesiyle sıfırın elde edileceğini de yapboz yapısıyla göstermektedir.

Sayı Doğrusu Modeli

Sayma pullarının yanında sayı doğrusu modeli de tam sayılar ve tam sayılarda işlemler konusunun öğretiminde etkili bir model olarak önerilmektedir (Bozkurt ve Polat, 2011; Van de Walle vd., 2013). Bunun dışında sayı doğrusu modeli rasyonel sayıların öğretiminde de önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. Sayı doğrusu modeli tam sayılar ve rasyonel sayıların sıralanması, karşılaştırılması ve dört işlemin öğretiminde önemli bir araç olmaktadır. Ancak görme engelli öğrencilerin genellikle çizilerek anlatılan sayı doğrusunu anlamaları oldukça zordur.

Sayı doğrusu, iki tarafta sonsuza uzanan ve eşit aralıklarla bölünmüş doğru olarak ifade edilir. Sıfır olarak belirtilen bir başlangıç noktası bulunur. Görme engelli öğrenciler için taşınması kolay olması amacıyla köpük mukavvanın üzerine kabartmalı olması için ip kullanılmış ve bir parmak genişliğinde aralıklar bırakılarak ip parçaları yapıştırılmıştır. Sadece sıfır noktasını belirtmek için daha uzun bir ip parçası kullanılmıştır. Böylece basit bir sayı doğrusu modeli kabartmalı olarak elde edilmiştir.

Kesir Takımı

Rasyonel sayıların temellendiği bir konu da kesirler konusudur. Kesirler konusunun öğrenilmesinin ardından rasyonel sayılar öğrenilmeye başlanır (Yanık, 2013). Kesirlerin öğretimi için birçok model kullanılmaktadır. Ancak bu modellerin neredeyse hepsi görsel çizimlere dayanmaktadır. Bunların yanında kesir takımı olarak bilinen somut materyaller de kesirlerin öğretiminde kullanılmaktadır.

Somut materyal olarak yer alan kesir takımının kalın bir kâğıda çıkartılmış bir modeli oluşturulmuştur. Her şerit kesilmiş ve birim kesirlere ayrılan kısımlar kıvrılmıştır. Kıvrım yerleri belirginleştirilerek kolay kıvrılır ve kıvrım yerleri hissedilir hale getirilmiştir. Böylece kesir takımının kolay bir modeli oluşturulmuştur.

Ondalık Takımı

Rasyonel sayılar konusunun önemli bir parçasını ondalık gösterimler oluşturmaktadır. Ondalık gösterimler, günlük hayatımızda yaygın olarak kullanılmasına rağmen öğrencilerin öğrenmekte zorlandıkları konular arasında yer almaktadır (Yavuz Mumcu, 2015). Ondalık gösterimlerin kesirler ile ilişkilendirilmesi ve bütünün onluk, yüzlük parçalara ayrılması ile ifade edilmesi öğrencilerin kavramasını kolaylaştırmaktadır. Tam ve ondalık kısım arasındaki farkın daha iyi anlaşılması için tamların bütün, ondalık kısımların ise bütünün belli bir parçası olduğu fikri kavratılmalıdır. Bunun için bütünün yüz eş parçaya bölündüğü ve her parçasının yüzde biri ifade ettiği temsiller kullanılmaktadır.

Ders kitaplarında kullanılan bu görsel temsiller görme engelli öğrencilere hitap etmemektedir. Bu nedenle onların dokunabileceği somut materyal şeklinde ondalık gösterimlerin temsiline ihtiyaç vardır. Bu amaçla, kare bir kâğıt bütünü ifade edecek şekilde, karenin onda birini oluşturan şeritler onda birlikleri ve karenin yüzde birini oluşturan küçük parçalar da yüzde birlikleri oluşturacak şekilde kesilmiştir. Böylece öğrenci tamları ve ondalık kısımları kullanarak işlemleri daha anlamlı bir şekilde yapabilmiştir.

Koordinat Sistemi

Ders kitaplarında ve sınıf içi uygulamalarda koordinat sistemi çizilerek anlatılmaktadır. Ancak sadece çizime yer verilmesi görme engelli öğrenciler için uygun olmamakta, hatta bu konudan muaf olmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle görme engelli öğrencilerin akranlarıyla birlikte kullanabileceği bir koordinat düzlemi materyali tasarlanmıştır.

Materyalin hafif ve taşınmasının kolay olması amacıyla köpük mukavva kullanılmıştır. Dik koordinat düzlemindeki her birim aralık bir parmak genişliğinde olacak şekilde ince ipler kullanılarak kareli bir zemin oluşturulmuştur. Dik koordinat düzleminin yatay ve dikey eksenlerinin (x ve y eksenleri) belirgin olması amacıyla kalın ipler kullanılmıştır. Böylece öğrencinin ilk olarak eksenlerin kesiştiği orijin noktasını bulması sağlanmıştır. Koordinat düzlemindeki bölgeler de bu sayede birbirinden daha net ayrılmıştır. Öğrenci, eksenler üzerinde hareket ederek istenen noktayı bulabilmiştir. Bulduğu noktayı belirleyebilmesi için harita çivileri kullanılmıştır.

Sonuç

Görme engelli öğrencilerin sadece göremedikleri nedeniyle özellikle matematik ve fen bilimleri derslerindeki kimi konulardan mahrum edilmeleri eğitim haklarının ellerinden alınması anlamına gelmektedir ve onları sadece sözel ağırlıklı derslere yöneltmektedir (Bülbül, 2009). Özellikle matematik, her öğrenim alanı için öğrenilmesi zorunlu bir derstir ve lise giriş sınavı, üniversite giriş sınavı veya kamu personeli seçme sınavı gibi sınavlarda her zaman karşılaşılacak bir derstir. Kişi, tercihleri sebebiyle bu tarz sınavlara girmese dahi matematik onun hayatını daha kolay idame ettirmesi için gerekli bilgiler içermektedir. Çünkü matematik temelde düşünme, analiz etme ve problem çözme becerisini kazandırmaktadır. Her öğrenci matematik dersinde zorluk yaşayabilir, farklı konuları öğrenebilmek için farklı yaklaşımlara ihtiyaç duyabilir. Görme engelli öğrenciler de bu öğrenciler arasındadır. Bu nedenle onlara matematik kavramlarını, işlemlerini ve araçlarını onların hissedebileceği, dokunarak algılayabilecekleri ve işiterek anlamlandırabilecekleri şekilde sunmamız gerekmektedir. Bu amaçlarla özellikle 7. sınıf seviyesinde karşılaşılan tam sayılar, rasyonel sayılar ve koordinat sistemi gibi konular için görme engelli bireylerin de kullanabileceği materyaller hazırlanmıştır. Bir öğrencinin, bu materyalleri bu konuların öğreniminde kullanması sağlanmıştır. Materyallerin kullanıldığı dersler sonunda öğrencinin konuları anlamış olması ve derse aktif olarak katılmış olması bakımından memnun olduğu gözlenmiştir. Tasarlanan materyallerin ele alınan konuların ve kavramların öğretimi açısından görme engelli öğrencilerin kullanımına uygun olduğu söylenebilir. Aynı zamanda bu materyaller kaynaştırma öğrencisinin yer aldığı bir sınıf ortamında da kullanılabilir. Böylece tüm öğrencilerin birlikte kullanabileceği materyaller olup olmadıkları daha iyi anlaşılabilir.

 Makalenin tamamına ulaşmak için:

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1063141

Hazırlayan: Merve Atasay Sunay